حادثه‌ی پانزدهم آذر سال ۶۰
یکی از وقایع هولناک جنگ تحمیلی در اهواز، بمباران ۵۲ نقطه این شهر در تاریخ ۱۵ آذر سال ۱۳۶۵ است؛ واقعه‌ای که امروز کمتر در یادها مانده و جوانان و نوجوانان شهر اطلاعی درباره آن ندارند و هیچ کجای شهر نشان و نمادی از آن بمباران نیست.
واحد مدیریت اسناد و پژوهش بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس خوزستان، در تحقیق گستردهای که درباره این حادثه با نام «بررسی بمباران ۵۲ نقطه اهواز در ۱۵ آذر سال ۱۳۶۵» منتشر کرده است، به بررسی ابعاد این حادثه، نقاط بمباران شده و شهدا و مجروحان این حادثه پرداخته است. متن زیر خلاصه‌ای از مهم‌ترین بخش‌های این تحقیق است:
جنگ شهرها که نوعی عملیات نظامی در مقابله با شهرها، مناطق مسکونی و سایر مناطق پشت جبهه بوده و با هدف ایجاد رعب وحشت صورت می‌گیرد، در سال ۶۵ روند تندتری یافت، به شکلی که در دو هفته ۳۶۰ پرواز به داخل ایران انجام شد.
در آن زمان عراق با کمک فرانسه و اتحاد جماهیر شوروی سابق به نوسازی و تقویت نیروی هوایی خود مبادرت کرد به گونه‌ای که بسیاری از کارشناسان نظامی آن روز دنیا، توان هوایی عراق را هشت برابر ایران ارزیابی می‌کردند. اهواز از پیش از آبان سال ۶۵ به طور پراکنده مورد حمله هواپیماهای عراقی قرار می‌گرفت که هیچ کدام تلفات جدی نداشت، چراکه در این دوره تا قبل از ۱۵ آبان ۶۵ عراق بیشتر حملات خود را متوجه شهرهای مرکزی ایران مثل قم و اراک، همدان و نهاوند کرده بود.
بررسی حمله هوایی ۱۵ آذر ۱۳۶۵
پس از عملیات موفقیت‌آمیز والفجر ۸ در منطقه فاو که در اواخر سال ۱۳۶۴ با تصرف فاو پایان یافت و به دنبال آن ظهور شرایط جدید سیاسی و نظامی در جنگ، رژیم بعثی عراق که بندر بصره را در خطر می‌دید در بن‌بست سختی گرفتار آمده بود و این امر موجب شد تا تلاش‌های گستردهای از سوی عراق و غرب به منظور تحت‌الشعاع قرار دادن موقعیت برتر ایران طراحی شود.
اتخاذ استراتژی نظامی «دفاع متحرک» و افزایش حملات هوایی از سوی عراق و همچنین کاهش قیمت نفت، بخشی از ابعاد گوناگون این طرح به شمار می‌رفت که به مرحله اجرا در آمد. گسترش تهاجمات هوایی عراق بخش تکمیلی استراتژی دفاع متحرک به شمار می‌رفت. در واقع عراق در این شرایط برای کسب روحیه و وادار کردن ایران به عدول از مواضع خود، سیاست تعرضی را در اشکال مختلف دنبال می‌کرد که مهم‌ترین آن، تهدیدات هوایی علیه جمهوری اسلامی ایران بود.
به گفته شاهدان عینی و بر پایه اسناد موجود، شهر اهواز در روز شنبه ۱۵ آذر ۱۳۶۵ در دو نوبت صبح و بعد از ظهر هدف حمله هوایی قرار گرفت. تعداد شهدای حمله هواپیماهای ارتش بعثی عراق در نوبت بمباران صبح به منطقه زرگان به ۱۴ نفر رسید که اغلب آنان را کودکان و زنان تشکیل می‌دادند.
در ساعت ۱۰:۲۵ دقیقه صبح روز ۱۵ آذر سال ۶۵ هشت فروند هواپیمای ارتش بعثی عراق به تأسیسات تصفیه خانه آب اهواز و نیروگاه‌های رامین و زرگان واقع در حومه شهر اهواز حمله کردند که در اثر این حمله در تصفیه‌خانه آب شماره ۱ اهواز، انبارهای ذخیره زاج و آهک منهدم و شش نفر از کارکنان سازمان آب شهید و یک تن دیگر مجروح شد.
به نظر می‌رسد حمله صبحگاهی هشت فروند هواپیمای دشمن بعثی به روستای زرگان و تصفیه آب با هدف محک زدن توان پدافند ضدهوایی شهر اهواز صورت پذیرفته باشد تا وضعیت برای حمله گسترده بعد از ظهر سنجیده شود.
موفقیت این هشت فروند در عبور از آسمان شهر اهواز و حمله به شمال شرق این شهر و عدم پدافند ضد هوایی مؤثر، جسارت لازم را به خلبانان ارتش بعث داد تا بعدازظهر همان روز با سی فروند هواپیمای شکاری و بمب افکن به ۵۲ نقطه از این شهر حمله کنند.
حمله گسترده بعد از ظهر به گفته شاهدان عینی و اطلاعات مندرج در روزنامه‌ها از ساعت ۱۶ عصر مورخ ۱۵ آذر سال ۶۵ آغاز شد و به مدت چهل دقیقه یا کمی بیشتر ادامه داشت. هواپیماهای عراقی در این مدت بر فراز شهر اهواز مانور می‌دادند و در ارتفاع بسیار پایین پرواز می‌کردند به گونه‌ای که به راحتی پرچم عراق بر روی بدنه هواپیماها قابل مشاهد بود.
این بمباران از شدیدترین حملات هوایی دشمن بعثی در طول جنگ تحمیلی بوده است و در آن ۵۲ نقطه مسکونی و تأسیسات تولیدی و اقتصادی شهر اهواز با شدت هر چه تمام‌تر بمباران شد و هواپیماهای عراقی به سهولت موفق شدند هدف‌هایی را در مرکز شهر بمباران کنند.
آمار شهدا و مجروحان بمباران ۱۵ آذر اهواز
در چند روز اول آمارهایی از تعداد شهدا و مجروحان واقعه بمباران چاپ و منتشر شد که مفصل‌ترین لیست متعلق به روزنامه کیهان بود که در آن اسامی صد و هفت نفر از شهدا ذکر شده بود. بعضی از اسامی به دلیل مخابره عجولانه به درستی درج نشده بود. به نظر می‌رسد آمار شهدایی که در یکی دو روز بعد از واقعه توسط رسانه‌ها اعلام شد به دلایلی چون عدم آمارگیری دقیق توسط خبرنگاران، روشن نشدن ابعاد گوناگون واقعه، مفقود و مجهول الهویه بودن تعدادی از شهدا و ادامه داشتن آوار برداری، بسیار کمتر از رقم اصلی شهدای این واقعه است و در این حادثه نزدیک به ۲۰۰ نفر از هم‌وطنان ما که اغلب زن، کودک و کارگر بودند شهید شدند و بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ نفر نیز مجروح یا مصدوم شدند.
هنگام بمباران نقاط مسکونی شهر اهواز، مردم شهر و عمدتا زنان و کودکان، وحشت‌زده و سراسیمه بدون هدف به هر سوی می‌دویدند تا شاید از حملات هواپیماها در امان بمانند. با توجه به اینکه در استان خوزستان دو پایگاه هوایی وجود داشت توقع مردم این بود که پس از اولین حمله، چند فروند هواپیمای خودی برای مقابله با هواپیماهای دشمن وارد عمل شوند، اما هیچ اقدامی در این خصوص انجام نشد و هواپیماهای عراقی به راحتی اقدام به اجرای مانور و بمباران کردند.
در این حمله ده‌ها خودرو و صدها واحد مسکونی، تجاری، اقتصادی و عمومی تخریب شد و یا در آتش سوختند و نیروهای امدادی و آتش نشانی تا ساعت‌‌ها مشغول اطفای حریق و تخلیه اجساد و مجروحین از زیر آوار بودند. نیروهای بعثی در بعضی مناطق به نیروهای امدادی و بیمارستان جندی شاپور نیز حمله نموده و تعداد زیادی از مردم را شهید و مجروح کردند.
این دومین حمله گسترده هواپیماهای دشمن به اهواز در خلال جنگ تحمیلی بود. در این حمله که از شرکت صنایع فولاد در شرقی‌ترین نقطه اهواز آغاز شد، در یک مسیر تقریبا مستقیم، تمامی اهداف اقتصادی و شرکت‌های تولیدی و خدماتی مورد اصابت قرار گرفته و مناطق مسکونی در مسیر نیز به شدت بمباران شدند. در بعضی مناطق مانند منطقه شصت پاره که هیچ تأسیسات دولتی و نظامی در آن وجود نداشت، شدت بمباران بسیار زیاد بوده است و تقریبا تمامی کوچه‌های آن منطقه بمباران شدند. برای مثال کوچه اردشیر در منطقه شصت پاره، کوچه باریکی با عرض شش متر است که در این کوچه حداقل ۳۵ نفر شهید و ۲۰ نفر مجروح شده‌اند.
به دنبال این واقعه آیت‌الله خامنه‌ای، رئیس جمهور وقت و رئیس شورای عالی دفاع و حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی، نماینده امام در شورای عالی دفاع در تماس تلفنی با حجت‌الاسلام موسوی جزایری نماینده امام و امام جمعه اهواز ضمن آگاهی بیشتر از چگونگی واقعه شهادت مظلومانه مردم اهواز را تسلیت گفتند.
نقاط بمباران شده
در این اثر، نقاط بمباران شده از جمله منازل مسکونی افراد به طور دقیق معرفی شده‌اند. از جمله نقاط بمباران شده در ۱۵ آذر سال ۶۵ مناطق نیز است:
خیابان فلسطین، صداوسیمای مرکز خوزستان، خیابان آزادگان پل سفید، پل نادری(پل چهارم)، گاراژ مسافربری فلکه ساعت، پیچ میدان(میدان میوه و تره بار)، پیچ میدان(ایستگاه توزیع برق)، تصفیه خانه شماره یک آبفا(ملی راه)، شهرک بیت‌المقدس، زیباشهر، ستکو، انبارهای شرکت حفاری، فرودگاه، روستای شکاره(تصفیه خانه آب شرکت فولاد خوزستان)، روستای تصفیه شکر، آریاشهر(خیابان ۳۸ متری)، جاده خرمشهر، شرکت سپنتا، نیروگاه برق زرگان، روستای زرگان، درمانگاه ۱۷ شهریور، شرکت لوله سازی، شرکت کربن ایران، کوی یوسفی، شرکت فولاد خوزستان، سردخانه بیمارستان امام خمینی(ره)، انبارهای شرکت نفت کارون و ... .
چرا تعیین دقیق شهدای واقعه بمباران ۱۵ آذر ۱۳۶۵ اهواز ممکن نیست؟
حبیب پیام، تدوین‌گر این اثر درباره آمار شهدای این حادثه می‌نویسد: «بعضی منابع تعداد دقیق شهدا را نزدیک به دویست نفر اعلام کردند، اما تعیین دقیق شهدای واقعه بمباران ۱۵ آذر ۱۳۶۵ به دلایل ذیل ممکن نیست:
اسناد تاریخی مربوط به این دوره ناقص و مخدوش و به طور مشخص معلوم است که با سهل‌انگاری تهیه و تنظیم شده‌اند. به طور مثال آرشیو اسناد بنیاد شهید خوزستان که اصلی‌ترین مرجع برای تعیین میزان شهدای این واقعه است، بسیار ناقص و غیر علمی تنظیم شده است. به گونه‌ای که حاصل بیش از بیست بار مراجعه مولف به واحدهای مختلف این بنیاد تنها به استخراج اسامی هفتاد شهید انجامید. از سوی دیگر نزدیک‌ترین منابع به واقعه، یعنی خبرگزاری جمهوری اسلامی و روزنامه‌های آن دوره نیز بیش از صد و هفت شهید معرفی نکرده‌اند که از این تعداد نیز بسیاری از اسامی غیر دقیق و مخدوش است.»
بعضی از شهدا در روزهای اول بمباران بدون آنکه نامشان در لیست رسمی بیمارستان‌ها یا نهادهای ذی‌ربط ثبت و ضبط شود به شهرستان‌های محل اقامتشان منتقل شده‌اند و بدین تربیت یافتن نام یا نشانی از این عزیزان غیر ممکن یا بسیار مشکل است. به طور مثال اهالی منطقه شصت پاره از شهادت بیش از ۱۵ تن از رانندگان شهرستان شاغل در سندیکا رانندگان اهواز سخن می‌گویند که پیکرهایشان توسط اقوام‌شان به شهرستان‌های خودشان انتقال یافته است.
گردآورنده در این اثر ۱۲۲ شهید بمباران ۱۵ آذر ۶۵ اهواز را نام می‌برد و اضافه می‌کند، ده‌ها شهید گمنام این حادثه را باید در کنار این تعداد قرار دهیم. در این صورت به رقمی نزدیک ۲۰۰ شهید یا بیشتر می‌رسیم.
بیشترین تعداد شهدای بمباران ۱۵ آذر اهواز را جوانان بالای ۲۱ سال تا ۳۰ سال تشکیل می‌دهند. وجود ۶۵ شهید در شصت پاره نشان از شدت بمباران این منطقه در روز حادثه دارد. نزدیکی شصت پاره به مراکز صنعتی و ایستگاه راه آهن کارون از یک سو و بافت سنتی و کوچه‌های تنگ و خانه‌هایی با مقاومت پایین و جمعیت زیاد ساکن در منطقه باعث شد تا تلفات انسانی در این منطقه به شدت بالا برود. اگر به این ۶۵ نفر که به طور قطع نام و نشان‌شان مشخص شده، ۱۰ شهید مفقود الاثر منطقه را اضافه کنیم، شهدای شصت پاره در این روز به ۷۵ نفر خواهد رسید که آمار قابل ملاحظه‌ای است.
بعد از شصت پاره، روستای زرگان و فرودگاه اهواز هر کدام با ۱۴ شهید در رتبه بعدی قرار دارند.
در این اثر درباره مجروحان بمباران اهواز چنین گزارش شده است:
«مجروحان هر منطقه از بمباران ۵۲ نقطه اهواز را با توجه به نزدیکی به یکی از واحدهای درمانی موجود آن زمان به آنجا منتقل کرده‌اند. بیشترین تعداد مجروحان این واقعه در بیمارستان‌های جندی شاپور(امام خمینی فعلی)، بیمارستان رازی و گلستان بستری کردند.»
در مجموع، این اثر از ۲۸۸ مجروح در بیمارستان جندی شاپور اهواز، بیمارستان رازی، گلستان، بقایی و نقاهتگاه گلف نام می‌برد.
در بمباران روز شنبه ۱۵ آذر سال ۶۵ اهواز ۱۸ واحد مسکونی به طور صد در صد تخریب شدند و ۳۶ واحد مسکونی زیر صد در صد آسیب دیدند. در این روز همچنین ۹ واحد تجاری به طور کامل تخریب شد. خوشبختانه خسارات وارده به واحدهای زیر بنایی و تولیدی اهواز در بمباران این روز گسترده نبود. خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز خوزستان در گزارش خیلی محرمانه خود درباره وضعیت شهر اهواز بعد از بمباران ۵۲ نقطه شهر توضیح داد که به دنبال حمله ۱۵ آذر سال ۶۵ هواپیماهای ارتش بعثی عراق به مناطق مسکونی شهر اهواز که منجر به شهید و مجروح شدن جمعی از مردم و وارد شدن خسارات به نقاط مختلف شهر شد، به حالت نیمه تعطیل درآمده و اکثر مردم در حال تخلیه شهر هستند. همچنین اکثر دانش آموزان مدارس اهواز در کلاسهای درس خود حاضر نشدند
