آقابزرگ تهرانی
«جرجی زیدان» تاریخ‌نگار و داستان‌نویس مسیحی لبنانی در کتاب «تاریخ ادبیات زبان عربی» مدعی شد که شیعه نقش موثری در پیشرفت علوم اسلامی نداشته و شیعیان آثار مکتوب قابل‌توجهی نداشته‌اند. رگ غیرت آقابزرگ تهرانی از این حرف به جوش آمد.
آقابزرگ و رفقایش «محمدحسین کاشف الغطاء» بود که کتاب «المطالعات و المراجعات و النقود و الردود» را در پاسخ به کتاب زیدان و اشتباهات تاریخی‌اش نوشت. رفیق دیگرش علامه «سیدحسن صدر» بود که در جواب زیدان کتاب «تأسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلام» را نوشت که به معرفی خدمات علمی و جایگاه و نقش شیعیان در پیشرفت علوم مختلف اختصاص دارد. محمد محسن بن علی منزوی تهرانی ملقب به آقا بزرگ خودش باقی عمرش یعنی حدود ۶۰ سال را صرف تدوین دانشنامه‌ای از آثار علمای شیعه کرد. کتابی که آقابزرگ تهرانی نوشت بزرگ‌ترین و مهم‌ترین دانشنامه کتاب‌شناسی شیعه به زبان عربی است. «الذَریعَة الی تَصانیف الشیعة» مشهور به «الذریعه» دانشنامه‌ای ۲۹ جلدی و منبعی دست‌اول و ممتاز از میراث مکتوب شیعه است؛ شامل اطلاعات مربوط به بیش از ۵۵ هزار کتاب و رساله. آقابزرگ برای نگارش این دانشنامه عمرش را گذاشت، تا جایی که از وی نقل شده که بیش از ۴۰ سال است شام نمی‌خورد، خواب هم نداشت و زندگی‌اش وقف شیعه بود. بیش از ۶۰ کتابخانه مرجع در کشورهای اسلامی و غیراسلامی را گشت و حتی نسخه‌های خطی و کمیاب را بررسی کرد تا آثار شیعیان از قلم نیفتد. اطلاعاتی که برای الذریعه جستجو کرد تمامی نداشت انگار، عمری که برای تحقیق صرف کرد به نگارش دومین اثر مهمش منجر شد؛ «طَبَقاتُ اَعْلامِ الشّیعَة» مشهور به «اعلام». آقا بزرگ تهرانی در این دانشنامه ۲۰ جلدی شرح احوال و آثار دانشمندان شیعه را گردآوری کرده است. «آقابزرگ تهرانی» ۱۱ ربیع الاول سال ۱۲۹۳ قمری زاده شد و عمر پر برکتش را صرف تعلیم علم و تهذیب نفس و نگارش بیش از ۸۰ کتاب و رساله کرد. روزی هم که در سال ۱۳۸۹ قمری رحلت کرد خیالش راحت بود؛ کتاب های الذریعه و اعلام گنجینه مفاخر شیعه را از پس پرده بیرون انداختند و دنیا دید آنچه دیدنی بود و فهمید قدر و منزلت شیعیان را. ولی آقابزرگ تهرانی لابد دلش برای کتاب‌ها تنگ می‌شد که وصیت کرد پیکرش را در کتابخانه شخصی‌اش به خاک بسپارند. کتابخانه‌ای ۵ هزار جلدی که برای استفاده طلاب و محققان علوم مختلف وقف کرده بود. آقابزرگ، بزرگ بود.
منابع
مردی که برای جواب یک حرف ۶۰ سال وقت گذاشت.خبرگزاری فارس.7 آبان ماه 13
99. شيخ آقابزرگ تهرانی در پاسخ به اتهامات عليه شيعه «الذريعه» را نوشت.خبرگزاری بین المللی قرآن.20 اسفند 1387
