جهاد سازندگی
جهاد سازندگی در همدان در کل کشور این‌طور بود که بچه‌های جهاد سازندگی همیشه قبل از صدور فرمان، تکلیف خود را می‌دانستند. محمدعلی حیدری‌دلگرم از بنیان‌گذاران جهاد سازندگی در استان همدان است که خدمات ارزنده وی طی سال‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در صف مبارزان و جهادگران بر کسی پوشیده نیست؛ وی که طی سالیان متمادی مسئولیت‌های گوناگونی در خدمت به انقلاب اسلامی داشته، جانباز راه دفاع از حرم در سوریه است. جهاد سازندگی همدان در بیان خاطرات آقای دلگرم: به‌عنوان مقدمه بحث و نخستین سؤال تصویری از شکل‌گیری جهاد سازندگی همدان را برای ما ترسیم بفرمایید. تفاوت جهاد سازندگی همدان با سراسر کشور در سابقه تشکیل آن است؛ قبل از اعلام شکل‌گیری جهاد سازندگی توسط امام راحل، شهید آیت‌الله مدنی که از حیث تقوا و انقلابی‌گری بسیار به امام (ره) نزدیک بود، جهاد سازندگی را در همدان بنا کرد. ابتدای کار ما در جهاد سازندگی همدان پاک‌سازی شعارنویسی روی دیوارها بود که آیت‌الله طالقانی اعلام کرد دیوارها را پاک کنید؛ اردیبهشت‌ماه سال 58 روز بهداشت اعلام شده بود که جوانان جهادی همدان در میدان امام (ره) جمع شده و مینی‌بوس‌ها این جوانان را گروه‌گروه برای پاک کردن دیوارها می‌بردند. تعداد جوانان داوطلب نسبت به تعداد خیابان‌ها برای این کار زیاد بود که شهید مدنی با دیدن این صحنه یکی از مینی‌بوس‌ها را با عنوان عمران و آبادی به سمت روستایی حرکت دادند؛ آیت‌الله مدنی هم به روستا آمد، بیل را برداشته و شروع به زدودن لجن کرد؛ ما هم یاد گرفتیم و این نخستین کارمان بود. پس از آن در مسجد میرزاداوود کار ثبت‌نام عمران و آبادی روستا انجام می‌شد، در همین اثنا از تهران تماس گرفته بودند که بروید روستاها را شناسایی کنید. آن زمان من متوجه نشدم، اما بعدها فهمیدم که از مشهد حضرت آقای خامنه‌ای کار عمران و آبادی را شروع کرده بود؛ در تهران هم دانشجویان دانشگاه‌ها و در همدان هم شهید مدنی. 16 اسفندماه سال 57 بنده و شهید مدنی در رابطه با همین موضوع خدمت حضرت امام (ره) رسیدیم، در آنجا دانشجویان به امام (ره) اعتراض کردند که چرا مهندس مهدی بازرگان به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب شده؟ صحبت‌هایی در آنجا مطرح شد و بعد امام فرمود: درخصوص جهاد سازندگی پیامی صادر خواهم کرد که مملکت از این خرابی دربیاید؛ نکته قابل توجه اینکه تنها پیامی که در طول سال‌های رهبری امام مستقیماً از سوی خود ایشان اعلام شد، همین بود. در همدان بخشی از هتل بوعلی به‌عنوان ساختمان مرکزی جهاد سازندگی انتخاب شده و نخستین اردوی جهاد سازندگی در «خنجین»، دوردست‌ترین روستای همدان که بعدها به استان مرکزی پیوست، آغاز شد و مهندس کاظمی مسئول اردو بود. بعد از آن اردوهای مختلف با قوت کار خود را آغاز کردند، به‌طوری که در همدان بیش از هشت اردو و در هریک از شهرستان‌های اسدآباد، نهاوند و تویسرکان پنج اردو شکل گرفت که بعد از سال 63 تبدیل به دهستان شد. کار جهادگران در این روستاها بر چه محورهایی مبتنی بود؟ توسعه و پیشرفت روستاها با تفکر جهادی آغاز به‌کار کرد و آن زمان که غالب روستاها برق نداشتند، جهاد سازندگی اهتمام خود را صرف برق‌رسانی کرد؛ بسیاری از روستاها راه نداشتند که جاده‌سازی و پل‌سازی نیز یکی از بخش‌های مورد توجه جهادی‌ها بود. حتی راه‌های شهری هم هموار نبود، به‌طوری که بزرگ‌ترین راه وصول همدان به تهران (بزرگراه همدان- ساوه) آن زمان توسط جهادگران ساخته شد؛ اهتمام در توسعه و رشد دام‌داری، مرغ‌داری، صنایع تبدیلی، ایجاد نواحی صنعتی، توزیع سوخت، آبخوان‌داری و آبخیزداری، مکانیزاسیون کشاورزی و کشت دیم ازجمله اقدامات دیگر جهاد سازندگی بود. بد نیست بدانید طرح سنابل یک و دو (بزرگ‌ترین طرح‌ها در بخش کشاورزی) که توسط متخصصان جهاد کشاورزی ارائه شد، در مقطعی از زمان کشت ما را به خودکفایی رساند. بخش مهمی از فعالیت جهاد سازندگی معطوف به تشکیل «شورای روستا» بود؛ شهید حسن کارگر قانونی در این راستا نوشته و به شهید رجب‌بیگی داد که همان قانون در مجلس تصویب و در استان همدان و سراسر کشور لازم‌الاجرا شد. جهادگران در تک‌تک روستاها حاضر شده و بهترین افراد را به‌عنوان اعضای شورا انتخاب می‌کردند که سکان‌دار روستا و پشتوانه جهادگران در روستاها بودند. مبارزه با خوانین یکی از تجربیات جهاد سازندگی بود؛ در این راستا لازم است عرض کنم رفتارهای ترامپ و سران استکبار برای ما تازگی نداشته و ما نظیر این رفتارها را در خوانین دیده بودیم، افرادی که به‌واسطه قدرت ناجوانمردانه بر جان، مال و ناموس مردم مسلط شده بودند. اوایل انقلاب بسیاری از خوانین و وابستگان شاه فرار کرده بودند که یکی از اقدامات جهاد سازندگی تقسیم اموال آنان میان روستاییان بود و با تشکیل هیئت‌های هفت‌نفره‌ای به‌عنوان «مقسم زمین‌ها»، این کار انجام شد. یکی دیگر از مأموریت‌های جهاد سازندگی فعالیت در بخش پزشکی است؛ آن زمان تعداد پزشکان بسیار کم بود، به‌طوری که در روستاها اصلاً پزشک نداشتیم. در شهرها هم پزشکان هندی و بنگلادشی حضور داشتند، جهاد سازندگی با استفاده از ظرفیت دانشجویان رشته پزشکی از حضور آنان برای مداوای مردم در روستاها بهره برد؛ دکتر نوری، پاشایی و معز از جهادگرانی بودند که در این بخش خدمات قابل ملاحظه‌ای داشتند. علاوه بر این فعالیت‌ها اقدامات فرهنگی هم انجام می‌دادید؟ بله، ببیند از بزرگ‌ترین کارهای جهاد سازندگی تشکیل کمیته فرهنگی بود که فعالیت‌های مختلفی را مورد توجه قرار می‌داد؛ خاطرم هست دو تن از تصمیم‌سازان جهاد سازندگی برای انجام دادن و ندادن کار فرهنگی توسط جهاد اختلاف نظر داشتند که وقتی این موضوع نزد حضرت امام (ره) مطرح شد، ایشان بر انجام کار فرهنگی تأکید کردند. در شهر همدان بزرگ‌ترین فعالیت جهاد سازندگی در عرصه فرهنگی ساخت بزرگ‌ترین کتاب‌فروشی غرب کشور در میدان جهاد (شهید مدنی) بود که کتاب‌های منطقه غرب کشور از آنجا توزیع می‌شد، پس از آن هم در همه روستاها کتابخانه راه‌اندازی شد که اوایل انقلاب این حرکت بسیار بزرگی بود. برگزاری دعای کمیل نیز یکی از برنامه‌های ما بود، آن‌هم نه هر روستا یک مجلس دعا، بلکه اهالی 30 روستا در یک روستا جمع می‌شدند و به عبارتی حرکت مردم و تراکتورها به سوی یک روستا جلوه بسیار زیبایی داشت. برگزاری مراسم گرامیداشت دهه فجر و روز جهاد سازندگی در تمام روستاها از دیگر برنامه‌های ما بود. جهادگران به «سنگرسازان بی‌سنگر معروف‌اند»؛ از فعالیت‌های خود در طول سال‌های دفاع مقدس و جنگ برایمان بگویید. 19 ماه از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته بود که جنگ شروع شد، جهاد سازندگی و سپاه همدان افتخار دارد که پنج ماه زودتر از آغاز جنگ در قصر شیرین حضور داشتند. در کل کشور این‌طور بود که بچه‌های جهاد سازندگی همیشه قبل از صدور فرمان تکلیف خود را می‌دانستند؛ در آن زمان یک شورا به‌نام «شورای نهادها» داشتیم که اعضای آن برای فعالیت کمیته، سپاه و جهاد تصمیم‌گیری می‌کرد، طبق تصمیم این شورا انجام کار فرهنگی در قصر شیرین به جهاد سازندگی و امور نظامی به سپاه محول شده بود. جا دارد این نکته مورد توجه قرار گیرد، کسانی که در عرصه فرهنگی قلم در دست دارند، از نیروهای جهاد سازندگی همدان و اقدامات بی‌نظیر آن‌ها در طول سال‌های مختلف که در هیچ‌جا به آن اشاره‌ای نشده است، بنویسند. در طول سال‌های دفاع مقدس نیز خدمات بسیاری توسط جهادگران انجام می‌شد که ذکر آن فرصتی طولانی می‌طلبد. حاج‌آقا جهادگران با این کارهای طاقت‌فرسا خسته نمی‌شدند؟ برخوردشان با مردم چطور بود؟ هیچ‌یک از این کارهای سخت و طاقت‌فرسا روحیه جهادگران را تحت‌الشعاع قرار نداده و اصلاً لطافت و طبع عالی آنان در برخورد با مردم مثال‌زدنی بود، مردم‌داری یکی از ویژگی‌ها و اهداف بچه‌های جهاد بود و ما خود را واقعاً خادم مردم می‌دانستیم؛ ملاک ما در انجام دادن کارها نزدیک کردن مردم به آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی است. شهید آوینی یک جهادگر واقعی بود، آنجا که در مردم‌داری انقلاب را اصل می‌دانست، نه جهاد سازندگی را و جهاد سازندگی را پله‌ای می‌دید که مردم را به سمت انقلاب اسلامی سوق دهد و این نگاه غالب جهادگران بود. جهاد سازندگی تا سه سال به جهادگران حقوق نمی‌داد، بعد از سه سال نیز دو هزار تومان به‌عنوان کمک‌هزینه می‌دادند که آخر جنگ این مبلغ به پنج هزار تومان رسید. شعار ما «همه باهم جهاد سازندگی» بود، یکی از نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که ابتکارات و اختراعات جهادگران در عرصه‌های گوناگون نیز مرهون همین کار جمعی بود؛ نمی‌توانیم بگوییم فلانی مخترع یا مبتکر این طرح است، بلکه همه جهادی‌ها دور هم جمع می‌شدند تا یک کار انجام شود. درود خدا بر روان پاک هم‌سنگران شهیدم حاج‌عباس کوروش‌همدانی که استاد تمام‌عیار برنامه‌ریزی و تفکر بود و در این عرصه کسی به او نمی‌رسید. شهید کورکی جوانمرد که همه حقوق خود را به نیازمندان وام می‌داد، شهید حاج‌جعفر خواستان که در شجاعت کم‌نظیر بود، ابراهیم شعبانی، عزیز شکوهی و ده‌ها هم‌رزم و هم‌سنگر که ذکر خاطرات و رشادت‌های آنان در این مقال نمی‌گنجد. جایگاه زنان در جهاد سازندگی چگونه بود؟ اصلاً زنان حضور داشتند؟ بله، شما خیال نکنید که همه فعالیت جهادگران معطوف به بخش آقایان باشد؛ بلکه بانوان نیز در جهاد سازندگی حضوری فعال داشتند. ما همان‌طور که در روستاها شورای مردان داشتیم، شورای بانوان را نیز تشکیل داده بودیم و مهم‌ترین فعالیت این خواهران جهادی مبارزه با خرافات در روستاها بود. در زمان دفاع مقدس نیز پشتیبانی از اهم اقدامات آنان بود که می‌توان به پخت نان، بافت دستکش، جوراب و شال، خیاطی، بسته‌بندی خشکبار و مواد غذایی به‌عنوان گوشه‌ای از فعالیت آنان اشاره کرد. تفکر جهادی همان تفکر حضرت امام (ره) است که هرکس آن را پیاده کرد، به امام روی آورده و هرکس در مقابلش ایستاد، به امام پشت کرده است. بنده سندی از تلاش آمریکا برای حذف سه عنصر در ایران دیدم که ولایت فقیه، سپاه پاسداران و جهاد سازندگی مورد تأکید قرار گرفته بود؛ متأسفانه لیبرال‌ها و یقه‌سفیدها جهاد سازندگی را از بین بردند و با از بین بردن جهاد یک دست امام (ره) را شکستند، البته درحال حاضر نیز فعالیت‌های جهادی بسیاری انجام می‌شود، اما تشکیلات جهاد را ندارد. تشکیلاتی که بر محور تفکر شهید بهشتی و دانشجویان پیروان خط امام و رهبری شکل گرفته بود و با روحیه ایمانی و اعتقادی قوی کارها را پیش می‌برد.
منابع
هدف جهادگران در انجام هر کاری سوق دادن مردم به سمت انقلاب اسلامی بود تاریخ و فرهنگ جهاد سازندگی استان همدان (1358ـ1363) جهاد سازندگي بدون هياهو وارد جنگ شد جهاد سازندگي اولين قرباني جنگ نرم بود
