نواده فیلسوف
تولد و تحصیل
حجت‌الاسلام‌والمسلمين حاج‌شيخ‌محمد اسراری، ملقب به ولى‌الله اسرارى، فرزند شیخ‌محمدابراهیم اسراری و از نوادگان حاج‌ملاهادی سبزواری است. او در سال۱۲۸۲ شمسی در سبزوار متولد شد. شیخ‌ولی‌الله پس از آموختن مقدمات نزد میرزاروح‌الله لاهوتی، صرف و نحو را خدمت پدر و شیخ‌نظام‌الدین گنابادی و فقه و اصول را نزد مرحوم حاج‌میرزا عبدالحکیم آموخت.
چهل سال پیشنمازی
حاجشیخولیالله اسراری از شانزده‌سالگی تا اواخر عمر در مدرسۀ فصیحیه و فخریۀ سبزوار به تدریس مشغول بود. بیشتر از چهل سال نیز در مسجد جامع به اقامۀ نماز جماعت و تبلیغ احکام پرداخت.
همگام با انقلاب
شیخ‌ولی‌الله اسراری یکی از افرادی بود که در اعتراض به بازداشت آیت‌الله کاشانی در سال۱۳۲۳، از سبزوار به مسئولان دولت، نمایندگان مجلس و جراید تلگراف زد. این عالم بزرگوار همچنین به‌همراه تعدادی دیگر از روحانیان سبزوار، در واکنش به بازداشت آیت‌الله خمینی در سال۱۳۴۲، اعلامیه صادر کردند. شیخ‌ولی‌الله با وجود کهولت سن در سال‌های انقلاب، در راهپیمایی‌ها و دیگر فعالیت‌های انقلابی حضور فعال داشت.
آثار
ترجمه و شرح‌حال حاج‌ملاهادی سبزواری، گنجینۀ اسرار، گنجینۀ صفات، شرح‌حال و ترجمۀ مختصر ابن‌ابی‌الطیب، تاریخ نوین در احوال حضرات معصومین، یکتاپرستی و چند ترجمه و شرح‌حال دیگر برخی تألیفات و آثار علمی و قرآنی حاجشیخولیالله اسراری است.
رحلت
او سال۱۳۶۴ شمسی در سبزوار درگذشت و در کنار مقبرۀ حاج‌ملاهادی به خاک سپرده شد.
جستارهای وابسته
منبع
دایره المعارف انقلاب سبزوار
