مسجد جامع سبزوار
به وقت بنا
یکی از قدیمی ترین مساجد جامع استان خراسان در سبزوار قرار دارد. در مورد تاریخ ساخت این مسجد قول های متفاوتی وجود دارد. بنا به قولی تاریخ اتمام بنای این مسجد سال 632ق بوده است. اما صنیع الدوله در جلد سوم مطلع الشمس آن را یادگار دوره سربداران یعنی اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری می داند. در این بین نظر ابن فُندُق در کتاب تاریخ بیهق مقرون تر به صحت است. شاید بتوان گفت با مطلب مندرج در تاریخ بیهق، مسجد جامع سبزوار در قرن پنجم ه.. ق ساخته شده و خواجه علی مؤوید سربداری آن را تجدید بنا و مرمت کرده باشد.
معماری بنا
این مسجد از یک حیاط مرکزی و دو شبستان شرقی و غربی و دو ایوان شمالی و جنوبی تشکیل شده است. بنا در کل از آجر و سنگ و گچ ساخته شده و وسعتی در حدود ۴۰۰۰ متر دارد.تا پیش از نوسازی‌های رضاخانی، درِ ورودی مسجد در بازار سرپوشیدۀ شهر قرار داشته است؛ اما در سال۱۳۱۰، تیغ استبداد رضاخانی به تن مسجد جامع و بازار می‌خورد. برای ساخت خیابان بیهق، بازار سرپوشیده و قسمت جلوی مسجد شامل ورودی و ایوانی که داخل بازار بوده است، تخریب می‌شود و مسجد در حاشیۀ جنوبی خیابان تازه ساخت قرار می‌گیرد.
مسجد پر رونق
اکثر علمای نامی شهر در مسجد جامع امام جماعت بوده‌اند. حتی در بعضی مواقع بطور همزمان 6 نفر نماز جماعت اقامه می‌کرده‌اند. از آن جمله می‌توان میرزاحسین فقیه سبزواری و فرزندش میرزاباقر، ولی‌الله اسراری، میرزاحسن سیادتی و فرزندش مصطفی، سیدفخرالدین افقهی، فقاهتی، عندلیبی و سیدمحمدحسن علوی را نام برد. علاوه بر نماز جماعت، کلاس درس برخی از علما مثل آیت‌الله عندلیبی هم در مسجد جامع برگزار می‌شد. آیت‌الله عندلیبی کلاس درس شرح شمسیه بر منطقش را بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب در این مسجد تشکیل می‌داد. البته در کنار این کلاس‌ها و منابر تفسیر و مسئله‌گوییِ امثال شیخ ولی‌الله اسراری، از نوادگان حاج ملاهادی سبزواری، که فضای مسجد را گرم و پر رونق نگه داشته بود، جلسات قرآن دارالحُفاظ مسجد جامع به‌عنوان یکی از جلسات قرآن بسیار پررونق شهر در دهۀ ۴۰ و ۵۰ شمسی، گرمایی مضاعف به فضای مسجد می‌بخشید
کانون فعالیت‌های انقلابی
گردش ایام که شمارۀ سال را به عدد ۱۳۵۷ رساند، طوفان انقلاب خیابان‌های سبزوار را هم در نوردید و مسجد جامع شد کانون فعالیت‌های انقلابی. تمام راهپیمایی‌ها به مسجد جامع ختم می‌شد. اکثرِ خطبا و انقلابیونی که به سبزوار دعوت می‌شدند، در این مسجد سخنرانی می‌کردند؛. افرادی مثل آیت‌الله فلسفی، حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد و حجت‌الاسلام محمدتقی عبدوس. هنوز هم خاطرات سخنرانی‌های داغ و مهیج عبدوس در شب‌های محرم و شعارهای «مرگ بر شاه»ی که در صحن مسجد طنین انداز می‌شد، در ذهن مردم باقی است. شب تاسوعای آن سال، این مسجد کهنسال شاهد در خون غلتیدن دو تن از جوانان شهر بود. صفرعلی برغمدی و محمد صانع زرنگ در مقابل جامعِ مساجدِ سبزوار، مسجدی که شیخ خلیفه‌ها در آن به دار آویخته شدند و شیخ حسن جوری‌ها نهضت سربداری را رهبری کردند، به شهادت رسیدند.
منبع
دایره المعارف انقلاب اسلامی سبزوار
