حزب خران در سبزوار

خرنامه

دهۀ بیست، احزاب متعددی مثل ایران، عدالت و آزاد در سبزوار فعالیت می‌کردند. احزابی مثل توده و دموکرات با خط‌مشی متفاوتی به‌دنبال کسب پایگاه اجتماعی در بین مردم بودند. یکی از احزابی که در سبزوار فعالیت می‌کرد، حزب خران بود. این حزب شاخه‌ای بود از حزب خران که سال۱۳۲۱ در کرمانشاه تأسیس شده بود. حسین مجمع‌الصنایع و هم‌فکرانش حزب خران سبزوار را در سال۱۳۲۶ راه انداختند. سیدعلی‌نقی امین شعری برای رئیس حزب خران سبزوار سرود که حکم اساس‌نامۀ حزب را داشت؛ اما با اساس‌نامۀ احزاب دیگر متفاوت بود. در واقع این اساس‌نامه چیزی نبود جز خرنامه!

ای آن‌که بر خران جهان جمله سروری 	سر حلقۀ خران جهانی تو در خری
در عر ّو تیر و جفته‌زدن نیست ثانی‌ات 	از هر خری که گویمت ‌ای خر، تو خرتری
در مجمع خران، ز خری چون که دم زنند 	تصدیق می‌کنم، تو در آن انجمن سری

خرها آمدند

آغاز فعالیت جدیِ حزب خران در سبزوار به ماجرای انتخابات پانزدهمین دورۀ مجلس شورای ملی در سال۱۳۲۶ برمی‌گردد. در آن دوره، سعید مهدوی و مشار قائم‌مقامی نامزدهایی بودند که از طرف دولت برای نمایندگی مجلس از سبزوار در نظر گرفته شده بودند. تقابل این نامزدهای مورد حمایت دولت با عبدالقدیر آزاد و سیدابوالحسن حائری‌زاده شد دلیل شکل‌گیری حزب خرانِ سبزوار.

بر مدار خر

کارت شناسایی اعضای حزب حاوی تصویر سرِ خری بود که زیر آن به‌جای آقا یا خانم نوشته شده بود «نره‌خر» و «ماده‌خر». رئیس حزب را هم «نره‌خر شماره‌یک» می‌گفتند. اعضای حزب خران خودشان را زده بودند به در بی‌عاری. می‌گفتند ما دیگر چیزی نمی‌فهمیم و خر هستیم. می‌رفتند در باغ ملی دراز می‌کشیدند و علف می‌خوردند. بعد شعرهای تقی مجمع را که حالت فکاهی و طنز داشت و نقادانه بود، می‌خواندند. اگر جلسه‌ای برگزار می‌کردند، می‌گفتند نره‌خرها جمع شده‌اند و چند تا نوچه‌الاغ هم حضور دارند. همۀ اصطلاحاتشان کلمۀ خر را داشت.

ویژگی خرها

حزب خران ویژگی‌هایی داشت که آن را از احزاب دیگر متمایز می‌کرد؛ از جمله اینکه به‌دنبال کسب قدرت نبود و با زبان و رفتاری طنز با مسائل سیاسی مواجه می‌شد. یکی از اهداف اصلی این حزب مبارزه با مفاسد اجتماعی بود. حسین مجمع‌الصنایع دربارۀ فعالیت حزب خران و اهداف آن چنین توضیح داده است: «ما مثل خرهای هم‌نام خودمان سربه‌زیر و بی‌توقع، در حد توان بارهای خدماتی از قبیل کمک‌رسانی به فقرا و ایتام، حل اختلافات مردم، تهیۀ وسایل زندگی جهت ازدواج جوانان بی‌بضاعت و مبارزه با مفاسد اجتماعی را به دوش داریم و با اشتیاق به حمل آن افتخار می‌کنیم.»

تقی کَل رئیس شد

با وقوع کودتای ۲۸مرداد۱۳۳۲، درِ بسیاری احزاب بسته شد؛ اما حزب خران دفترودستکی نداشت که بسته شود. بعد از کودتا حسین مجمع‌الصنایع از سبزوار رفت و ریاست حزب به برادرش محمدتقی مجمع‌الصنایع رسید. حمید سبزواری در بهمن۱۳۴۰ خطاب به محمدتقی مجمع شعری سرود که با زبانی طنز، فضای جامعۀ عصر پهلوی و اوضاع دنیا را به‌خوبی مجسم کرده است. سبزواری در ابتدای این شعر، ویژگی‌های مجمع و حزب خران را بیان می‌کند و در ادامه با انتقاد از تمدن جدید، از بازگشت انسان به عهد بربریت سخن می‌گوید:

تقی کَل، ای خر بدسم و بدساق 	خر جفت‌آور اندر خری طاق
خر بدعرّ و تیز و دم‌بریده 	خر دم‌خوردۀ آخورندیده
خر برعکس خرها، راست‌قامت 	به‌جای داغ، بر پشتت حجامت
خر با عقل و هوش و جفتک‌انداز 	خر آدم‌فزای رادیوساز 

منبع

کتاب دایره المعارف سبزوار