تخریب مزار شهدا

اواسط دهه ۷۰ در اثر پایان یافتن جنگ و موج نوسازی و بازسازی در کشور، ایده هایی در مورد ضرورت حفظ و بازسازی مزار شهدا در سراسر کشور مطرح شد و طرحی جهت ترمیم برخی از قبور در حال تخریب شهدای گمنام مطرح شد که در ادامه، تبدیل به طرح بازسازی؟! و زیبا سازی؟! قبور همه ۳۰۰ هزار شهید دفاع مقدس با برآورد هر مزار یک میلیون تومان که بعدها بیش از آن هم شد تبدیل شد.

طرح یکسان سازی مزار شهدا

واکنش به تخریب ها

در اولین واکنش ها به طرح بازسازی علیرضا کمری مسئول معاونت پژوهشی دفتر ادبیات و هنر مقاومت با نوشتن مقاله ای تحت عنوان “رازمزار” در نامه ی پژوهش به بررسی ابعاد مختلف ضرورت حفظ این میراث فرهنگی پرداخت. همچنین چندین جلد کتاب توسط بنیاد شهید، بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس و سازمان میراث فرهنگی کشور و ستاد اقامه نماز و نیز چند پایان نامه در دانشگاه های مختلف با موضوع مزارشناسی و گورشناسی تألیف شد. و درنهایت بنابرآن شد که مجموعه ای کار نظری در این زمینه انجام دهد، متاسفانه این مجموعه هرگز تشکیل نشد. رضا امیرخانی در رمان بی وتن با نوشتن بخشی به عنوان بشکه اسید آقای گاورمنت نسبت به بازسازی مزار شهدا شدیداً اعتراض کرد. بی وتن جزو پرفروش ترین رمان های سال ۸۷شد. علیرغم همه این فعالیتها و هشدارهای فرهنگی کارشناسان، طرح اولیه بازسازی با حضور چند مهندس معمار و عمران و بدون حضور کارشناسان فرهنگی و اجتماعی کلید خورد و روند یکسان سازی در شهرستان های دوردست تا مراکز استان ها پی گیری شد.

اعتراضات تشکل‌های دانشجویی

تداوم یکسان سازی مزار شهدا در مشهد، تبریز، یزد، اصفهان، همدان، شهرکرد و سایر شهرستانها و از بین رفتن هویت تاریخی گلزارهای شهدا موجب جدی تر شدن نارضایتی ها و انتقاد خانواده های شهدا و ایثارگران شد. در مشهد عمق فاجعه به حدی بود که یکی از مسئولین عالی نظام در بازدید از بهشت رضا به شهردار وقت ابراز نارضایتی کرد. دانشجویان و طلاب مشهدی ضمن موضع گیری مستندی در این زمینه فراهم کردند. تکرار فاجعه در شاهرود اعتراض هایی را برانگیخت و مجموعه کاملی از “عکس های فاجعه” در شاهرود منتشر شد. دانشجویان عدالتخواه شاهرودی اقدام به راه اندازی وبلاگ پژمران برای اطلاع رسانی در این مورد کردند. زمزمه های آغاز آزمایشی طرح در تهران در اردیبهشت ۸۵ اعتراضات تشکل های دانشجویی و بعضی از ایثارگران، فعالان فرهنگی، اساتید و نمایندگان مجلس را برانگیخت. بسیج دانشجویی دانشگاه تهران و جنبش عدالتخواه دانشجویی ضمن دادن بیانیه هایی جداگانه، شدیدا به این مسئله اعتراض کردند. توزیع کنندگان بیانیه ها در بهشت زهرا به وسیله حراست بهشت زهرا بازداشت شدند. بنیاد شهید و شهرداری جلساتی را برای هماهنگی شروع اجرای طرح تشکیل دادند. نهایتاً بدون سرو صدا قطعه شهدای گمنام بهشت زهرا یعنی قطعه ۴۴ تبدیل به پارک کشته های جنگ جهانی شد! دانشجویان و خانواده های شهدا در جلسه ی افتتاح شاهکار سه نهاد بنیاد شهید، شهرداری و بهشت زهرا(س) اعتراض خود را اعلام کردند که محافظین ریاست وقت بنیاد شهید با معترضین برخورد کردند. چند گروه محقق از فرانسه و بعضی کشورهای اروپایی با اطلاع از خطر از بین رفتن موزه طبیعی که در بهشت زهرا (س) شکل گرفته است، اقدام به بررسی و تحقیق علمی در مورد آن نمودند. مهران تمدن از اعضای انجمن ایران شناسی فرانسه نیز مستندی از هویت فرهنگی گلزار شهدا و رابطه عاطفی و معنوی مادران و خانواده های شهدا با گلزار شهدا ساخت. سردار باقرزاده، رئیس بنیاد حفظ و نشر آثار و ارزش های دفاع مقدس، با انتشار رنج نامه ای در سال ۸۶ مخالفت خود را نسبت به تخریب گلزار شهدا و طرح یکسان سازی اعلام کرد.

طرح تخریب یکسان سازی مزار شهدا

چالش با بولدورزها

بعد از دو سال وقفه، در سال ۸۷، مسئولین بنیاد شهید و شهرداری تهران تصمیم به توسعه طرح یکسان سازی به همه ی گلزار شهدا گرفتند. اعتراض خانواده های شهدا، تشکل های دانشجویی، اساتید و ایثارگران، نمایندگان مجلس و حتی مشاور رییس جمهور در امور ایثارگران آغاز شد. مسئولین بنیاد، بهشت زهرا(س) و شهرداری بی توجه به اعتراضات بولدوزرها را راهی قطعه ۴۰ کردند. خانواده های شهدا و جنبش عدالتخواه دانشجویی مصاحبه ها و اعتراضات رسانه ای تندی کردند. خانواده های شهدا با جمع شدن در بهشت زهرا(س) و ایستادن جلوی بولدوزرها روند ادامه کار را با چالش مواجه کردند. ادامه ی کار شهرداری و بنیاد شهید موجب شد جمعی از خانواده های شهدا بولدوزر را به آتش بکشند. برخی خانواده های شهدا در محل قطعه ۴۰ تجمع و نسبت به ادامه اجرای این طرح اعتراض کردند. این خانواده ها با بیان این که «نباید گلزار شهدا را به قبرستان های معمولی تبدیل کرد»، اظهار داشتند: «تنها درخواست ما این است که به سنگ های مزار و حجله های بالاسر شهدا دست نزنید. با این حال ما با سایر برنامه ها موافقیم. مسئولان این طرح به ما وعده ی ساخت قبور بهتری را داده اند، ولی ما قبول نکردیم و گفتیم خواهان حفظ همین سنگ ها و حجله ها هستیم.»

بیانیه کودتای فرهنگی

تشکل های دانشجویی از ۴ اتحادیه جنش، بسیج، انجمن مستقل و تحکیم، بیانیه ای شدید اللحن با موضوع اعتراض به کودتای فرهنگی در بهشت زهرا دادند و به طرح یکسان سازی و بعضی اقدامات مشابه برای تحریف تاریخ انقلاب و تطهیر سازمان منافقین و ساواک در بهشت زهرا اعتراض کردند. توزیع بیانیه در تشییع شهدای دانشگاه تربیت مدرس موجی از نفرت عمومی را برانگیخت. در پی توزیع بیانیه و جمع آوری طومار اعتراضی، دانشجویان با برخورد تند و ضرب و شتم شدید از جانب حراست دانشگاه تربیت مدرس شدند. “مازیار بیژنی” کاریکاتوریست روزنامه کیهان و “محمدحسین بناکاران” با کشیدن کاریکاتورهایی به این قضیه اعتراض کردند. “ستاد پاسداشت شهدای نهضت جهانی اسلام” با صدور بیانیه ای به جمع معترضین پیوست. در تجمع مردمی- دانشجویی مقابل شهرداری، مهندس نوریان معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری با اطلاع از حضور دانشجویان، دانشجویان معترض را به شهرداری دعوت کرد. جلسه ای با حضور معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری مهندس نوریان، خامه یار معاون بنیاد شهید، رئیس بهشت زهرا و مسئول حراست آن، و نمایندگان دانشجویان و چند تن از معترضین از خانواده های شهدا برگزار شد و مقرر شد طرح تا پایان نظرگیری از مردم متوقف شود. بنیاد حفظ و نشر آثار و ارزش های دفاع مقدس با صدور بیانیه ای اعتراض خود را به این مسئله یادآور شد. طومارهای اعتراضی مردم و تصاویر شاهکارهای بنیاد شهید در شهرهای مختلف به وسیله نمایندگان دانشجویان و مردم به دفتر رهبری تقدیم شد. بسیج دانشجویی دانشکده ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران همایشی تحت عنوان “تخریب یا یکسان سازی” با دعوت از معاونین بنیاد و شهرداری و استاد کمری و استاد ملاصالحی برگزار کرد. معاونین با عدم حضور، مدیرکل های خود را فرستادند. بعد از تکرار مکررات و طولانی شدن جلسه، استاد کمری در اعتراض به توجیه های غیرواقعی مسئولین شهرداری و بنیاد و عدم توجه به مسائل، جلسه را ترک کردند. در بیست و یکمین جلسه شورای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت که به ریاست محمدحسین صفار هرندی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت برگزار شد، موضوع نارضایتی تعداد قابل توجهی از خانواده های محترم شهدا از احتمال محو آثار معنوی شهیدان بزرگوار انقلاب و دفاع مقدس در بازسازی قطعات شهدای بهشت زهرا(س) مطرح شد و مورد بحث و بررسی قرار گرفت. صفار هرندی ضمن ابراز نگرانی خود و اعضای شورا از وضعیت موجود اظهار داشت: «ما انتظار داریم هرگونه بهسازی و بازسازی در قطعات شهدا بر اساس طرح جامع ساماندهی بهشت زهرا(س) که به تصویب شورای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت می‌رسد، انجام گیرد.» عبدالکریم هودگر مدیر کل پشتیبانی و امور گلزارها در بنیاد شهید و امور ایثارگران گفت: متاسفانه طرح ساماندهی گلزار شهدای بهشت زهرا(س) بدون هماهنگی با اداره کل مهندسی اجرای طرح ساماندهی گلزارهای شهدا و نماینده بنیاد شهید و امور ایثارگران تهران بزرگ صورت گرفته است. خانواده های شهدای قطعه ۴۴ و بعضی دیگر از خانواده های شهدا از شهرداری و بنیاد شهید به دیوان عدالت شکایت کردند که دیوان عدالت حکم به توقف تعلیقی طرح تخریب گلزار شهدای بهشت زهرا(س) داد. واحد خواهران کانون اندیشه دانشجوی مسلمان دانشگاه صنعتی امیرکبیر با برگزاری جلسه ای با حضور استاد کمری، دکتر کوشکی و دکتر رحماندوست، مشاور رییس جمهور در امور ایثارگران، و نماینده جنبش عدالتخواه دانشجویی نسبت به این طرح اعتراض کرد. معاونین بنیاد شهید بر خلاف وعده ی داده شده به دانشجویان، برای دومین بار در جلسه حاضر نشدند. کانون اندیشه دانشجوی مسلمان دانشگاه صنعتی امیرکبیر با توزیع نشریه ای در مراسم تدفین شهدای دانشگاه امیرکبیر نسبت به این قضیه اعتراض کرد. در روز غبار روبی مزار شهدا در پایان سال ۸۷ و هفته ی جنگ ۸۸ معترضین متن هایی را درمورد این مسئله در بین مردم توزیع کردند. خانواده های شهدا به مسئولین بنیاد و شهرداری در این مورد اعتراض نمودند.

کانون اندیشه دانشجوی مسلمان دانشگاه صنعتی امیرکبیر با برگزاری دومین جلسه با حضور دکتر کوشکی و آقای علیدادی نسبت به این مسئله اعتراض نمودند. سایت راز مزار با حمایت دفتر مطالعات جبهه ی فرهنگی انقلاب اسلامی در سال ۸۸ راه اندازی شد. و مجموعه ی مطالب مربوط به مزار شهدا را روی سایت قرار داد. با جدی شن دوباره ی مسئله ی مزار شهدا در مشهد، خانواده های شهدا فعالان فرهنگی شهر مشهد در بهشت رضا (س) نشست اعتراضی برگزار کردند و دفتر مطالعات جبهه ی فرهنگی انقلاب اسلامی مشهد مقدس ویژه نامه ای با همین مضمون منتشر کرد. مرداد نود سبزوار هم به جمع شهرهایی پیوست که تخریب مزار شهدا در ان اجرا شد. با کلید خوردن طرح تخریب مزار شهدا در استان بوشهر، بیست و سی هم به جمع معترضین پیوست. اداره ی فرهنگی مرکز پژوش های مجلس گزارش جامعی در مورد طرح یکسان سازی مزار شهدا به مجلس ارائه کرد. با بررسی طرح در دو کمیسیون عمران وفرهنگی خانواده های شهدا مقابل مجلس تجمع کردند. مستنبه صورت همزمان به وسیل هی بعضی از فعالان فرهنگی در همین مورد آماده شد. با کلید خوردن طرح در ۱۳۹۱ در تبریز، موج اعتراض ها ازجبهه ی فرهنگی انقلاب اسلامی تبریز، هنرمندان . خانواده های شهدا و سایت سلام تبریز و تشکل های دانشجویی بلند شد….

مستند راز مزار

مستند راز مزار

راز مزار مستندی است که با استفاده از منابع آرشیوی، طرح تخریب یا بهسازی گلزارهای شهدا را در سراسر کشور بررسی کرده و مقابل تخریب حافظه تاریخی مردم ایستاده است. مستند «راز مزار» که به همت دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در آذربایجان شرقی تولید شده مستندی است که به خوبی این پیام فرهنگی را به بیننده القا می‌کند که چطور جریانی خزنده در مسئله گلزار شهدا در حال از بین بردن یاد و خاطره شهدای هشت سال جنگ تحمیلی هستند. در این مستند که روح‌الله رشیدی آن را تهیه کرده و نوید ناصر کارگردان آن است به روند تخریب گلزار شهدا در سراسر کشور اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه به صورت هماهنگ و یکپارچه این طرح در سراسر کشور به اجرا در آمد. سپس با بیان نکاتی از زبان کارشناسان حوزه‌های مختلف اعم از معماری، ارتباطات، تاریخ شفاهی و ... بیننده‌ای که تاکنون با این مسئله مواجه نبوده را روبرو کرده است.

منابع

تاریخچه تکاپوهای جلوگیری از تخریب مزار شهدا /وبلاگ قیام

راز مزار/ از یکسان سازی‌های اجباری تا مخالفت رهبر معظم انقلاب