«نظم میرزاتقی‌خانی» در ایران

۲۸ مهر سال ۱۲۲۷ شمسی «میرزا محمدتقی خان فراهانی» صدارت خود را بر ایران قجری آغاز کرد و شد «امیرکبیر». او همه آن کارهایی را که می‌دانیم در حدود 3 سال انجام داد، یعنی کمتر از یک دوره ریاست‌ جمهوری. وقتی محمدشاه قاجار مُرد مدعیان از هر گوشه‌ای سر برآورده بودند و ناامنی و هرج‌و‌مرج به قدری بود که اگر کسی می‌توانست ولیعهد قاجار را برای آغاز حکومت از تبریز تا تهران برساند فقط همان امیرکبیر بود. ولیعهد در تبریز بود و امیرکبیر پیشکار ولیعهد و امیرنظام آذربایجان.این‌طوری بود که ولیعهد پول کافی نداشت تا به تهران سفر کند! امیرکبیر با ضمانت شخصی از تعدادی از تجار تبریز پول قرض کرد و به همراه ناصرالدین قاجار عازم تهران شد. با وجود انبوهی از فلان‌الدوله‌ها و فلان‌السطنه‌ها که همگی با هم فامیل بودند و فرزندان و نوادگان شاهان پیشین قاجار، قدرت و اختیار امیرکبیر اگر کم نبود قطعاً زیاد هم نبود. با همین وضعیت امیرکبیر مملکتی از نو ساخت و نظمی برقرار کرد که میان مردم به «نظم میرزا تقی خانی» مشهور شد. فهرست اقدامات امیرکبیر بسیار بلندبالاست و از برانداختن رشوه‌خواری و شرارت و یاغی‌گری شروع می‌شود تا قطع حقوق و مزایای اعیان و درباریان و ساخت بیمارستان و ایجاد چاپارخانه برای انتقال مرسولات پستی و تأسیس دارالفنون و بهبود وضعیت کشاورزی و آبیاری و تأسیس کارخانه‌های شکرسازی و پارچه‌بافی و کاغذسازی و چدن‌ریزی. امیرکبیر غیرتش روی کالای ایرانی به حدی بود که با تکیه بر هنر صنعتگران اصفهانی نخستین کارگاه سماورسازی ایران را تاسیس کرد تا از روسیه تزاری سماور برای ایرانی‌ها وارد نشود. امیرکبیر ارتشی مهیا کرد با ۱۴۰ هزار سرباز که تجهیزاتشان را در قورخانه تهران می‌ساختند و لباس‌شان را در کارخانه‌های پارچه بافی ایران می‌دوختند. تعدادی قورخانه یا همان اسلحه‌سازی و کارگاه‌های تولید مهمات و باروت و همچنین کارگاه‌های توپ‌ریزی نیز در آذربایجان، اصفهان، فارس و خراسان تأسیس کرد تا ارتش ایران به تجهیزات کشورهای دیگر وابسته نباشد. نظم و انضباط حکومتی هم برقرار بود؛ قورخانه تهران باید ماهی یک هزار قبضه تفنگ تحویل می‌داد و قورخانه اصفهان ماهی ۳۰۰ قبضه.

امیرکبیر فکرش را به‌کار‌انداخت و از اختیاراتش استفاده کرد و به صنایع ایران رونقی تازه داد. قوانینی برای تشویق صنعتگری تدوین کرد تا چرخ کارخانه‌ها و چرخ زندگی مردم بچرخد. در مقام یک سیاستمدار حدود ۱۷۰ سال پیش رونق تولید را هم به مرحله اجرا رساند. قانونی گذاشت تا هرکسی معدنی بیابد و استخراج کند تا ۵ سال از مالیات معاف باشد و هرکسی صنعت تازه‌ای ابداع کند تا ۵ سال انحصارش را در اختیار داشته باشد. تا آن موقع وضعیت اقتصاد ایران به‌گونه‌ای بود که از ایرانی‌ها در مقابل کالا جز طلا نمی‌گرفتند. اما امیرکبیر خروج طلا از ایران را ممنوع کرد و به جایش آهن و مس که از معادن تازه‌تأسیس قراچه‌داغ و نائیج و ماسوله استخراج می‌شد کالای پرطرفدار ایران شده بود برای خارجی‌ها. در مقام یک سیاستمدار به سلامت و بهداشت و درمان ایرانی‌ها نیز رسیدگی کرد تا بیماری‌ها دست از سر مردم بردارند. یک نمونه این‌که مایه‌کوبی آبله را اجباری کرد و پس از آن هرکسی از آبله می‌مرد بستگانش ۵ تومان جریمه می‌شدند.