بازخوانی جنایت رژیم پهلوی در 30 مهر 57 در همدان
بازخوانی جنایت رژیم پهلوی در 30 مهر 57 در همدان
واقعه ۳۰ مهر سال ۵۷ که نقطه عطفی در آغاز انقلاب بود نه تنها در کشور بلکه در همدان نیز بسیار غریب و مظلوم است
در اواخر مهرماه 1357، موج انقلاب سهمگین‌تر به پیش می‌رفت. در همه نقاط کشور، ملت به پاخاسته و در برابر رژیم پهلوی سینه سپر کرده بودند. رژیم نیز با نهایت قساوت در مقابل مردم صف‌آرایی کرده و از کشتار و قتل‌عام ابایی نداشت. یکی از این تقابل‌ها در همدان رخ داد. جایی که اقشار مختلف مردم در آخرین روز مهرماه آن سال دست به یک تظاهرات بزرگ زدند و با واکنش رژیم پهلوی مواجه شدند؛ جریانی که باعث خلق یک جنایت دیگر از سوی رژیم شد به طوری که روزنامه‌ها از تعبیر «خونین ترین تظاهرات چند روز اخیر کشور» برای توصیف این فاجعه استفاده کردند.
موج سهمگین انقلاب
در اواخر مهرماه 1357، موج انقلاب سهمگین‌تر به پیش می‌رفت. در همه نقاط کشور، ملت به پاخاسته و در برابر رژیم پهلوی سینه سپر کرده بودند. رژیم نیز با نهایت قساوت در مقابل مردم صف‌آرایی کرده و از کشتار و قتل‌عام ابایی نداشت. یکی از این تقابل‌ها در همدان رخ داد. جایی که اقشار مختلف مردم در آخرین روز مهرماه دست به یک تظاهرات بزرگ زدند و با واکنش رژیم پهلوی مواجه شدند؛ جریانی که باعث خلق یک جنایت دیگر از سوی رژیم شد.
خودکشی دختر همدانی
در اواخر مهرماه 57، يكي از دانش‌آموزان دختر اوّل نظري دبيرستان پروين اعتصامي در يكي از تظاهرات دانش‌آموزي دستگير مي‌شود، بعد از آزادي با نوشتن وصيتنامه‌اي دست به خودكشي مي‌زند. وي علّت خودكشي خود را تجاوز نيروهاي رژيم در بازداشتگاه اعلام مي‌كند. خانواده مقتول در جلوي دبيرستان به گريه و زاري مي‌پردازند و خواستار رسيدگي به موضوع مي‌شوند. آقاي رستمي‌جم وكيل دادگستري مسئوليت پيگيري موضوع را مي‌پذيرد و در دادگستري طرح دعوا مي‌كند.
اعتراضات مردمی
انتشار اين خبر در همدان موجي از عصبانيت را برانگيخت. در مساجد اعلام كردند كه فردا صبح به عنوان اعتراض، مردم دست به تظاهرات مي‌زنند. از اوّل صبح 30 مهر، هزاران نفر از بازاريان، دانش‌آموزان، معلمان، كارمندان، كارگران و كشاورزان از نقاط مختلف استان همدان و روستاهاي اطراف آن به طرف خيابان باباطاهر و اكباتان سرازير شدند. جمعيت به قدري زياد بود كه نيروهاي رژيم وحشت‌زده در خيابان شاهپور مردم را به گلوله بستند. تعداد زيادي مجروح و چند نفر به شهادت رسيدند. هر لحظه بر دامنه تظاهرات افزوده مي‌شد. قبل از ظهر تظاهرات در تمام شهر گسترش يافت. لحظه‌اي صداي رگبار قطع نمي‌شد. تظاهركنندگان خشمگين به هر چه به دولت تعلق داشت حمله مي‌كردند. تظاهرات تا ده ساعت ادامه داشت. ده‌ها شهيد و مجروح نتيجه اين درگيري بود.
قرائت قطعنامه‌اي در حمايت از متحصنين
هزاران نفر در ساعت 9 شب براي آگاهي از مجروحان و كشته‌شدگان خود در بيمارستان اكباتان تجمع كردند. آنان از اين وحشت داشتند كه پليس مجروحان را دستگير و جنازه‌ها را بربايد. رئيس بيمارستان به ميان اجتماع‌كنندگان آمد و قول داد از دخالت پليس جلوگيري و جنازه‌ها را تحويل دهد. فردا صبح شهدا تحت تدابير شديد امنيتي به خاك سپرده شدند و چند نفر از روحانيون و بازاريان در دادگستري متحصن شدند. در همين حال جمعيت كثيري از معلمان و دانش‌آموزان در مدرسه جامع اجتماع و ضمن قرائت قطعنامه‌اي در حمايت از متحصنين در دادگستري دست به تحصن زدند.
واکنش روحانیون مبارز همدان
در چنین شرایطی، روحانيون مبارز همدان با صدور اطلاعيه‌اي به تشريح حوادث پرداختند. آنان در اين اعلاميه نوشتند كه «روز يكشنبه 30/7/1357 عده‌اي از جوانان به عنوان اعتراض به يورش پليس به مدارس دخترانه، راهپيمايي آرامي را شروع و به طرف بازار حركت كردند. در اين هنگام پليس به جاي توجه به خواست‌هاي آنان، به روي مردم بي‌دفاع آتش گشود و عده بسياري را به خاك و خون كشيد». روحانيون ضمن اعلام انزجار خود، از مردم خواستند تا از «ساعت 2 تا 5 بعدازظهر سه‌شنبه در مسجد جامع همدان» براي گراميداشت شهدا اجتماع كنند.
به گزارش روزنامه اطلاعات بعد از نماز ظهر روز سه‌شنبه 20 هزار فرهنگي، دانش‌آموز و معلم دست به يك راهپيمايي زدند. در اين راهپيمايي مردم سربازان را گلباران كردند. آن‌گاه در ميدان وضو گرفتند و رهسپار مسجد جامع شدند. بعد از مراسم بزرگ‌ترين راهپيمايي هفتاد هزار نفره آغاز شد؛ امّا در پايان مراسم با دخالت پليس مجدداً درگيري آغاز شد و تا فردا اين درگيري ادامه داشت، برمبناي همين گزارش، همدان 5 ساعت در آتش مي‌سوخت.
آيت‌الله مرعشي نجفي و آيت‌الله شيرازي با ارسال تلگراف‌هايي به علماي همدان، آيت‌الله گلپايگاني با ارسال تلگرافي به حاج شيخ‌رضا انصاري ضمن محكوم كردن اعمال رژيم به علما و بازماندگان پيام تسليت فرستادند.
واکنش امام خمینی به جنایت رژیم پهلوی در همدان
امام خميني در روز دوم آبان خطاب به دانشجويان و ايرانيان در صدر سخن خود فرمودند: «قبلاً اين مهلت را به مردم مي‌دادند كه تا هفتم» شهدا «مهلت باشد، تا چهلم مهلت باشد و در چهلم باز يك جنايت واقع شود. امروز وضع ايران طوري شده است كه الان كه من با شما صحبت مي‌كنم در همدان» درگيري است. «از سه روز پيش تا حالا بين مردم و پليس» درگيري است. امام خميني در تشريح علّت خونريزي در همدان فرمودند: «مگر همدان چه كرده است؟ همدان يك كلمه گفته است و دنبالش ريختند و دخترها را گرفتند. يكي از دخترها را خلاف عفت با او كردند، آن هم خودكشي كرده». امام خميني با كنايه به كارتر كه آزادي‌هاي شاه را سريع اعلام كرده بود فرمودند: «به قول كارتر آزاديِ خيلي تندي به اينها داده‌اند، شاه آزادي تند داده به ملت! آزادي تندش همين است كه الان در همدان چه كردند... بايد ملّت زود كلكش را بكند تا فارغ بشود از اين.»
بازتاب فاجعه همدان در مطبوعات
آنچه در همدان رخ داده بود به سرعت در رسانه‌ها پیچید. روزنامه اطلاعات یک روز بعد از آن فاجعه از «زد و خوردهای خونین» در همدان خبر داد و نوشت: «به دنبال تظاهرات خونین بامداد دیروز شهر همدان که تا ساعت یک بعد از ظهر در خیابان‌های اکباتان، شورین و چند خیابان دیگر این شهر روی داد، بعد از ظهر دیروز نیز شهر همدان شاهد خونین ترین تظاهرات چند روز اخیر کشور بود.» در این گزارش تصریح شد: «طبق اظهارات مردم در تظاهرات پیش از ظهر دیروز عده زیادی کشته و مجروح شده‌اند. ولی مقامات تاکنون از تائید این خبر خودداری ورزیده‌اند.» روزنامه اطلاعات همچنین از شهادت دست کم 8 نفر که هویت شش نفر آنها شناسایی نشده بود خبر داد.
این فاجعه که به تعبیر روزنامه‌ها «خونین ترین تظاهرات چند روز اخیر کشور» قلمداد شد، اقیانوس انقلاب را در استان همدان خروشان‌تر کرد و تا بهمن 57 با قدرت به پیش برد.
منابع
حماسه ۳۰ مهر سال ۵۷ همدان در کشور شناسانده شود بازخوانی جنایت رژیم پهلوی در 30 مهر 57 در همدان
